ECG244

Dimensions:

Text: შესრულებულია ეკლესიის სამხრეთ ფასადზე, კარიბჭის მარჯვენა მხარეს, მიწიდან დაახლ. 2,5-3 მ სიმაღლეზე, ორ დიდ წითელი ტუფის ქვაზე, ამოღარვით. 12 სტრიქონად (ბოლო 3 სტრ. ჩასმულია VII, XIII და IX სტრ. შუა ნაწილში ამოჭრილ ოთხკუთხედში). w 165 x h 67 cm

Letters: ასომთავრული, შეიმჩნევა კიდურწერტილოვნება. ქარაგმის ნიშნად გამოყენებულია კიდურწერტილოვანი სწორი და კლაკნილი მცირე ხაზი. განკვეთილობის ნიშნები: ორწერტილი თითქმის ყველა სიტყვას შორის. სტრიქონებს შორის მთელს სიგრძეზე ცალკეა გამოყოფილი სივრცე ქარაგმის ნიშნებისთვის. 2-4,5

Date: 1142 AD

Findspot:Unknown

Original location:დმანისის სიონი

Last recorded location(s): დმანისის სიონი

Text type:Unknown

Publication details:Ilia State University, Institute of Linguistic Studies; დოკუმენტი ვრცელდება Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 ლიცენზიით

Commentary

მეცხრე სტრიქონის ბოლოს ტექსტის დასრულების ნიშნად გამოყენებულია სიმბოლო >. დაზიანება: გარდა ბუნებრივი გამოქარვისა და გადარეცხვისა, წარწერას ეტყობა აშკარად ხელოვნური ძალისმიერი დაზიანებები. შეიმჩნევა მრავლობითი ვერტიკალურად ჩამოთლილი ზოლები და სხვა ამოტეხილი ადგილები. დაზიანების გამო ვრცელი წარწერიდან განირჩევა მხოლოდ ცალკეული გრაფემები და სიტყვები. ერთიანი ტექსტის და ზუსტი შინაარსის აღდგენა ვერ ხერხდება. წარწერის დათარიღება წინა გამოცემებში: ლ. მუსხელიშვილის მიხედვით, ქორონიკონი „:ჲ:ბ:“ - 1312+62=1374 წ. წარწერის დათარირების საფუძველი: წარწერას გააჩნია უნიკალური ფორმით - წარწერის ძირითადი ტექსტის შიდა სივრცეში სპეციალურად ამოჭრილ ჩარჩოში ჩასმული ქორონიკონი. ქორონიკონი შედგებოდა სამი გრაფემისგან, რომლებიც ერთმანეთისგან ორწერტილებითაა გამიჯნული. ორწერტილია ასევე ამოჭრილი თითო გრაფემის თავზე. კარგად იკითხება ქორონიკონის რიცხვითი მნიშვნელობის მქონე II - ათეულების აღმნიშვნელი გრ. ჲ (60) III - ერთეულების აღმნიშვნელი გრ. ბ (2). სამწუხაროდ, დაზიანებულია ასეულების აღმნიშვნელი, ქორონიკონის პირველი გრ., რომელიც შესაძლებელია იყოს მხოლოდ ორი - ტ (300) და უ (400) გრ.-ებიდან ერთ-ერთი. ამის მიზეზი შემდეგი გარემოებებია - 1) წარწერა არის საამშენებლო და ასევე საუბარია წარწერის ქტიტორის მიერ ეპისკოპოსის დასმაზე, რაც ვერ მოხდებოდა 1123 წ-მდე, დმანისში ქართული სამეფო იურისდიქციის აღდგენამდე; 2) წარწერა ვერ იქნება XIII ს-ზე გვიანი, რადგან ქორონიკონს შემორჩენილი ათეულების და ერთეულების აღმნიშვნელი გრ.-ების ჯამის (62) გარდა, ასევე ახლავს ასეულების აღმნიშვნელი დაზიანებული გრ. - ტ ან უ. მართებული ქორონიკონის აღდგენის ორივე შემთხვევაში, იქნება ეს 362 თუ 462, წლების ათვლის წერტილად უნდა ავიღოთ მე-13 ქორონიკონი - 780 წ., რის შედეგადაც მივირებთ ან 1142 წ-ს (780+362), ან 1242 წ-ს (780+462). არავითარ შემთხვევაში ქორონიკონის ათვლის წერტილად არ უნდა ვიგულისხმოთ მე-14 ქორონიკონი - 1312 წ., რადგან ამ შემთხვევაში წარწერა შესრულებული უნდა იყოს ან 1674 წ., ან 1774 წ-ს, რაც გამორიცხულია წარწერის პალეოგრაფიული და ტექსტოლოგიური მონაცემებით. ამგვარად, წარწერა უნდა იყოს შესრულებული ან 1142 წ-ს, ან 1242 წ-ს. ასეულების აღმნიშვნელი გრაფემა იმ სახითაა დაზიანებული, რომ ორივე გრაფემის აღდგენა თანაბარი წარმატებითაა შესაძლებელი. იმისათვის, რომ დავადგინოთ მართებული თარღი საჭიროა წარწერის შემორჩენილი ტექსტის ისტორიულ-წყაროთმცოდნეობითი ანალიზი. წარწერა საამშენებლო ხასიათისაა, მის ტექსტში ორჯერაა აღნიშნული მშენებლობის (ნ. ჟ.) დასრულების დრო (VI სტრ. „...ოდეს წელსა გათავდა...“; XI-XII სტრ. - „ოდეს გათავდა ქორონიკონი იყო...“). მისი ქტიტორი უნდა იყოს საერო პირი, რადგან იგი მოპოვებულ გამარჯვებაზე წერს (V სტრ. „გამემარჯუა“). ეს პირი უნდა იყოს მეფე, რადგან მას დმანისში ეპისკოპოსიც დაუდგენია (VII სტრ. „...და ებისკოვზიცა დავსჳ...“). ამგვარად, წარწერაში გვხვდება ცნობები ბრძოლაში გამარჯვების, ეპისკოპოსის დასმის და მშენებლობის დასრულების შესახებ. როგორც აღინიშნა, წარწერა ჩასმულია სიონის სამხრ. მინაშენის სამხრ. ფასადში. ამ მინაშენს ეტყობა გადაკეთების კვალი, ფენებში გამოყენებულია წითელი აგურიც. რთულია დაბეჯითებით ითქვას წარწერაში ამ მინაშენის მშენებლობის დასრულებაა მოხსენიებული თუ არა, თუმცა, სავარაუდოდ ასეც იყო. ბუნებრივია, ამგვარი დიდი, მნიშვნელოვანი და ლამაზი წარწერა მიეძღვენებოდა დიდი მასშტაბის მშენებლობას, რომელსაც მინიმუმ 1 წელი მაინც დასჭირდებოდა. ამავე დროს, ნათელია, რომ მშენებლობის დაწყება, დასრულება, ეპისკოპოსის დასმა და წარწერის ამოკვეთა ხდება დმანისში ქართველი მეფის ხელისუფლების დროს. ეს კი ნაკლებად შესაძლებელია 1242 წ-სთვის ხდებოდეს. 1235 წ-ს დმანისი ააოხრეს მონღოლებმა, საქართველოს მეფე რუსუდანი კი მხოლოდ 1242-1243 წწ-ში უზავდება მონღოლებს და ბრუნდება აღმოსავლეთ საქართველოში. ხოლო მისი მემკვიდრე დავით VI ნარინი ურდოშია გაგზავნილი მეფობის დასამტკიცებლად. ამგვარად, ამ ისტორიული რეალობის გათვალისწინებით, დმანისის წარწერაში მოხსენიებული მეფის გამარჯვებას და მისივე ქტიტორობით დმანისის სიონში რაიმე მშენებლობის დაწყებას, დასრულებას და ეპისკოპოსის დასმას არ უნდა ჰქონოდა ადგილი 1242 წ-მდე, როდესაც დმანისს და მთელს აღმოსავლეთ საქართველოს მონღოლები განაგებენ, ხოლო ქართველი მეფე დასავლეთ საქართველოს აფარებს თავს. 1142 წ. უკეთ შეესაბამება წარწერის მონაცემებს. ამ დროს დმანისი დემეტრე I-ის (1125-1155 წწ.) იურისდიქციაში უნდა ყოფილიყო. მანამდე, დემეტრემ რამდენიმე გამარჯვება მოიპოვა: დემეტრემ დმანისი ორჯერ აიღო - 1125 და 1128 წწ-ში. შემდგომ 1130 წ-ს მან უკუაქცია შაჰ არმენ სუქმან II. 1139 წ-ს დემეტრემ განძა იაღო. არაა გამორიცხული წარწერაში სწორედ განძაზე გამარჯვება და იმავე წელს მშენებლობის დაწყება იყოს მოხსენიებული. ამგვარად, დემეტრე I-ის მეფობა მისი გამარჯვებები და დმანისის ფლობა უკეთ შეესაბამება წარწერის მონაცემებს და ის 1142 წ-ით უნდა დათარიღდეს

Bibliography

ოთხმეზური, 2018 გიორგი ოთხმეზური, დმანისი, ქვემო ქართლის ეპიგრაფიკული კორპუსი, I, 142-146, თბილისი, 2018

ჯაფარიძე, 1982 ვ. ჯაფარიძე, ადრეული შუა საუკუნეების არქეოლოგიური ძეგლები ქვემო ქართლიდან (დმანისის არქეოლოგიური ექსპედიციის მასალების მიხედვით), 50 თბილისი, მეცნიერება, 1982

ბაქრაძე, 1954 ლ. მუსხელიშვილი, დმანისი (ქალაქის ისტორია და ნაქალაქარის აღწერა), შოთა რუსთაველის ეპოქის მატერიალური კულტურის ძეგლები, თბილისი, 1938380-381