ECG247

Dimensions: w 137 x h 76 cm

Decoration: წარწერას ნახევარწრიული ჩაღრმავების გარშემო აქვს, თაღის მსგავსი ამობურცული ნაწილი, რომელიც ბერძნულ ომეგას ჰგავს.

Text: შესრულებული იყო მონსატრის მთავარი ეკლესიის სამხრეთ კარიბჭის თავზე მდებარე კარგად დამუშავებულ ბალავრის ქვაზე, 9 სტრიქონად. პირველი 3 სტრიქონი მოთავსებულია ნახევარწრიული ჩაღრმავების გარშემო, თაღის მსგავს ამობურცულ ნაწილზე. ხოლო დანარჩენი 6 სტრიქონი თაღში მოქცეულ ნახევარსფეროსებრ ჩაღრმავებაში. w 120 x h 52 cm

Letters: ამოღარული ასომთავრული. ქარაგმის ნიშანი - კიდურწერტილოვანი, კლაკნილი, განივი, ასევე მცირე ხაზი. გრძელი სწორი განივი ხაზი გამოყენებულია თამარის სახელის ქარაგმის ნიშნად. განკვეთილობის ნიშანი - ორწერტილი თითქმის ყველა სიტყვას შორის (მხოლოდ IV-IX სტრიქონებში). გვხვდება რამდენიმე ლიგატურაც. 1,5-4,2

Date: XII-XIII AD

Findspot:Unknown

Original location:ქციის ხეობა ე. წ. ლიპარიტის უბნის მონასტრის („ლამაზ-საყდარი“) მთავარი ეკლესია

Last recorded location(s): სემ (სსმ)

Text type:Unknown

Publication details:Ilia State University, Institute of Linguistic Studies; დოკუმენტი ვრცელდება Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 ლიცენზიით

Commentary

ტექსტის აღდგენისას გამოყენებულია ექ. თაყაიშვილის პუბლიკაცია, ვ. ცინცაძის 1944 წ-ის ფოტო და წარწერის შემორჩენილი ფრაგმენტების მონაცემები. ექ. თაყაიშვილის მიხედვით აღდგენილია: I სტრ. ბოლო 6 გრაფემა; II სტრ. ბზარის გამო განადგურებული 49-ე გრაფემა ა-ნი, ასევე სტრიქონის ბოლო 12 გრაფემა; III სტრ. ბზარის გამო განადგურებული 57-ე გრაფემა ი-ნი, ასევე ბოლო 15 გრაფემა; IV სტრიქონის ბოლო 4 გრაფემა; V სტრ. მე-20 და 21-ე გრაფემები; მე-5 სტრ. 21-ე და 22-ე გრაფემები; VII სტრ. ბზარის გამო განადგურებული მე-18 გრაფემა ა-ნი; წარწერის სულ ბოლო ნაწილი, IX სტრ. ბოლო აღდგა ვ. ცინცაძის 1944 წ-ის ფოტოს მიხედვით, სადაც თითქოს განირჩევა ბალავრის ქვის შიდა, ნახევარწრიული ნაწილის ტექსტში არ დატეული გრაფემები „ირე“, რომელიც წარწერის ამომკვეთმა ომეგასებრ კამარაზე გადასვლით შეასრულა და ასე დაასრულა წარწერა. გვხვდება ლიგატურა. განსაკუთრებით საინტერესოა ქ-ს და წ-ს ლიგატურა, რომელიც გამოიყენება ტექსტში 3-ჯერ (I, III და VII სტრ.), სხვადასხვა შინაარსის ტექსტის დაწყების ნიშნად. დაზიანება: ბალავრის ქვა ეკლესიის კორპუსშივე გაბზარულა. ბზარმა წარწერის მარჯვენა 1/3 მთლიანად განაცალკევა სხვა ნაწილისგან და სტრიქონების ჩაყოლებაზე დაახლ. 1 ან 2 გრაფემა გაანადგურა. დღესდღეობით ბალავრის ქვის მარცხენა ნაწილი ეკლესიასთანვე, სამხრეთ ფერდობზე გდია (1944 წ-ის ვ. ცინცაძის ფოტოზე გაბზარული ბალავარი ჯერ კიდევ ეკლესიის კორპუსშია). წარწერა ნაწილობრივ გადარეცხილია, ნაწილობრივ კი მყარი ხავსისებრი მცენარითაა დაფარული. ტექსტი შეძლებისდაგვარად მაინც იკითხება. ნაწილობრივ აღარ ან რთულად იკითხება IV-VII სტრიქონების რამდენიმე ადგილი. აღსანიშნავია, რომ II სტრიქონის ის ნაწილი, სადაც თამარი და დავითი უნდა იხსენიებოდეს განგებ დაზიანებილი (ამოფხეკილი) ჩანს. რაც შეეხება ბალავრის ქვის მარჯვენა ნაწილს, ეკლესიის სამხრეთ ფასადის ჩამონგრევის შედეგად კიდევ რამდენიმე ნაწილად დამტვრეულა. მისი ძირითადი 3 ნაწილი 1986 წ-ს მოიძიეს და ლიპარიტის უბნიდან წამოიღეს თბილისში (კ. ს.), რათა არ მომხდარიყო მათი დაკარგვა. ამჟამად ფრაგმენტები სახელმწიფო მუზეუმს გადაეცა. ბზარებისა და მრავალრიცხოვანი ჩამოტეხილი ადგილების გამო განსაკუთრებით ცუდად იკითხება პირველი 3 სტრ-ის მეორე ნახევრები. ამ სტრიქონების ბოლო საერთოდ დაკარგულია. რთულად იკითხება ასევე IV-IX სტრ-ების ბოლოები. წარწერის დათარიღების საფუძველი: წარწერა საამშენებლო ხასიათისაა და სავარაუდოდ იხსენიებს თამარ მეფესა და დავით სოსლანს. შესაბამისად მისი თარიღი თამარისა და დავითის თანაცხოვრების პერიოდით უნდა განისაზღვროს. წარწერაში რამდენიმე სიტყვას სხვადასხვა ავტორი განსხვავებულად კითხულობს, ექ. თაყაიშვილი პირველ სტრიქონში კითხულობს სიტყვებს: მისთა, იოდ(ოსი)ს, მეოთხე-მეხუთეში - მას მეოხად შენ გვექმენ, აჴოცნე, მეექვსე-მეშვიდეში - მინ(ცნე მართალთ)ა წილ, მეცხრეში - თა(მა)რის(ათჳს) ღ(მრთისა სწორის)ა; ე. კოჭლამაზაშვილი და ზ. სხირტლაძე პირველ სტრიქონში კითხულობენ: მი[სთაჲ]თა, მეორეში - ს(ა)ყდ(ა)რსა, მესამეში - უფრ(ოჲ)ს(ა)დ, მეს(ა)ფ(ა)რველე, მეოთხე-მეხუთეში - მ(ა)ს მოხ(უ)ა[იშნ]ე მექ[მ]ენ, მეხუთე მეშვიდეში აჴო[ცოს, ც(ო)დვ(ა)]ნი, [მისსა] მიმ[ცვ]ა[ლ]ეს, მეშვიდეში - წ. პ(ირვე)ლ წ(მიდა)თა, მერვეში - სას(ა)კ(უ)მ(ე)ვლ(ე)დ, მეცხრეში აღყ(უა)ვ(ე)ბ(უ)ლად

Bibliography

ოთხმეზური, 2018 გიორგი ოთხმეზური, დმანისი, ქვემო ქართლის ეპიგრაფიკული კორპუსი, I, 148-152, თბილისი, 2018

ოთხმეზური, 2016 გიორგი ოთხმეზური, დმანისის რაიონის ეპიგრაფიკული ძეგელები (წარწერების მიმოხილვა და ისტორიული ექსკურსი), 36, თბილისი, 2016

თაყაიშვილი, 1913 Е. Такайсшвили, Археологические екскурсии разыскания и заметки, IV 111-112, Тб. 1913თაყაიშვილი, 1913

მეფისაშვილი, 1971 რ. მეფისაშვილი, კიდევ ერთხელ ბოლნისისა და დმანისის ძეგლების შესახებ, თბილისი, ძეგლის მეგობარი, 1971 17-31

ბაქრაძე, 1954 აკაკი ბაქრაძე, ქართული ეპიგრაფიკა, როგორც ისტორიული წყარო (V-VIII სს.), დისერტაცია: ისტორიულ მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად თბილისი, 1954 160

კოჭლამაზაშვილი, 2017 ე. კოჭლამაზაშვილი, ზ. სხირტლაძე, ლიპარიტის უბნის ეკლესიის წარწერა, კრებ. ქრისტიანულ არქეოლოგიური ძიებანი IX, თბილისი, 2016-2017, 25-26