ECG346. ქობაირის მონასტრის ხუაშას ეპიტაფია-ლექსი

Material: ქვა

Object type: ეპიტაფია

Dimensions: cm

Text: წარწერა რვასტრიქონიანია. იგი ამოკვეთილია მონასტრის მთავარი ეკლესიის კარიბჭის იატაკში ჩადგმულ ერთ-ერთ საფლავის ქვაზე cm

Letters: ამოღარული ასომთავრული წარწერა

Date: XIII AD (lettering)

Findspot: ქობაირის მონასტერი, სომხეთი წარწერა პირველად გამოაქვეყნა პარუირ მურადიანმა ნაშრომში: სომხეთის ქართული წარწერები, წყაროთმცოდნეობითი გამოკვლევა (სომხურ ენაზე), ერევანი 1977. წარწერა მისეული შესწორებებით 1980 და 1990 წლებში ხელმეორედ გამოსცა ვალერი სილოგავამ

Original location: ქობაირის მონასტერი, სომხეთი

Current repository: Unknown

Last recorded location(s): ქობაირის მონასტერი, სომხეთი

Summary:

Editor(s): ვალერი სილოგავა, პარუირ მურადიანი

Changes history: 2019-12-17 Eka Kvirkvelia ტექსტის სრული კოდირება, მეტამონაცემების სრული კოდირება, ბმულებით დაკავშირება ავტორიტეტულ წყაროსთან

Publication details: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ლინგვისტურ კვლევათა ინსტიტუტი; დოკუმენტი ვრცელდება Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 ლიცენზიით.

Translation (Georgian)

„გამოვედით სოფლისაგან ცუდ-ქმნილნი და გამომკრთალნი
გულსა ცეცხლი მომდებია, ამომდიან პირით ალნი
დიდთა ჩემთა შუებათაგან დამრჩეს ჩოხის ნაფერთალნი
და კურთხეულ ხარ, ქრისტე ღმერთო, შენ და შენნი სამართალნი.“
5შანშესა და ხუაშას სულებს შეუნდოს ღმერთმა.

Commentary

ხუაშას ეპიტაფია-ლექსი არის თექვსმეტმარცვლოვანი შაირით დაწერილი. ვალერი სილოგავას აზრით, საყურადღებოა, რომ ლექსში სტროფის ბოლო სტრიქონი ე.წ. „ზედმეტი და“-თი იწყება და ამით „ვეფხისტყაოსნის“ ხელნაწერებში არსებულ ტრადიციას მხარს უჭერს XIII საუკუნის II ნახევრის ეს წერილობითი ძეგლი. პარუირ მურადიანს შეუნიშნავს, რომ ეპიტაფია ლექსს წარმოადგენდა, მაგრამ მის მიერ ტექსტში ქარაგმების არასწორად გახსნის შედეგად თექვსმეტმარცვლიანი შაირის რითმა დარღვეულია. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ეპიტაფიის ის ნაწილი, რომელიც ლექსს წარმოადგენს, 1978 წელს გამოქვეყნდა ქართველი პოეტების ლექსების კრებულში „ვით მარგალიტი ობოლი“ (შემდგენლები: ტარიელ ჭანტურია, ემზარ კვიტაიშვილი, ქუთაისი, 1978, 12). ხუაშას ეპიტაფია-ლექსში მოხსენიებულნი არიან მხარგრძელთა ფეოდალური სახლის ორი წევრის - შანშეს და ხუაშას სახელები. ვალერი სილოგავას მიხედვით, ქობერის მონასტერთან კავშირი ჰქონდა 1261 წელს გარდაცვლილი შანშე მანდატურთუხუცესის - საქართველოს სამეფოს ერთ-ერთი დიდმოხელის ცოლს, რომელმაც ეს მონასტერი შეიძინა სომხებისაგან (ამას გადმოგვცემს სომეხი ისტორიკოსი კირაკოს განძაკეცი). მისივე ცნობით, 1261 წელს ოძუნში გარდაცვლილი შაჰანშე ქობერის მონასტერში დაკრძალეს. გამოთქმულია ვარაუდი, რომ შანშეს ცოლი და, შესაძლებელია, თვით შანშეც უნდა იყვნენ გამოსახულები ქობერის მონასტრის მთავარი ტაძრისათვის მიშენებული სამლოცველოს XIII ს-ის მხატვრობაში. სახელი „ხუაშა“ მხარგრძელთა დიდ ფეოდალურ სახლში ოთხჯერ დასტურდება - ერთხელ რძალ-დედამთილისა და ბებია-შვილიშვილის სახელებად. აქედან, ქრონოლოგიურად პირველ ხუაშას, რომელიც XIII ს-ის დასაწყისში მოღვაწეობდა და უკანასკნელ ხუაშას, რომელიც XIII ს-ის II ნახევარში მოღვაწეობდა, მეუღლეთა სახელი იყო ივანე. ვალერი სილოგავას აზრით, ეს გახდა მიზეზი იმისა, რომ კოშის წარწერა-საბუთის ივანე და ხუაშა - XIII ს.-ის II ნახევრის მოღვაწეები, შეცდომით მიჩნეული იყო XIII ს-ის დასაწყისის მოღვაწეებად - ივანე ათაბაგად და მის მეუღლე ხუაშად.

Bibliography:

ვალერი სილოგავა, ცნობები და შენიშვნები სომხეთის ქართული ეპიგრაფიკული ძეგლების გამოცემის შესახებbibliography.xmlb168, 142-175

პარუირ მურადიანი, სომხეთის ქართული წარწერები, წყაროთმცოდნეობითი გამოკვლევა (სომხურ ენაზე)bibliography.xmlb166, 179-180, ტაბ. XX, სურ. 3

ვალერი სილოგავა, ეპიგრაფიკული ეტიუდები და შენიშვნებიbibliography.xmlb167, 116-117

დევი ბერძენიშვილი, დმანისხევიbibliography.xmlb173, 133

ვალერი სილოგავა, ქობერის ეპიტაფია-ლექსიbibliography.xmlb174, 527

ქეთი ასათიანი, გიორგი კალანდია, ქობერის მონასტრის ქართული წარწერებიbibliography.xmlb165, 10-14

Images

   Fig. 1.

   Fig. 2.