ECG170. ჰაღბატის დიდი გავათის ცხრამეტსტრიქონიანი სომხური წარწერა

მასალა: ქვა

წარწერიანი ზედაპირი: cm

ასოთა მოხაზულობა:

დათარიღება: 1210

სადაურობა: ჰაღბატი

თავდაპირველი მდებარეობა: ჰაღბატი

ტექსტის კატეგორია Unknown

რედაქტორი/გამომცემელი: შანშე დარჩიაშვილი, როსტომ ბეგ ერზნკეანცი, კ.კოსტანიანცი, ვარდაპეტ სარგის ჯალალიანცი

ციფრული გამოცემა: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ლინგვისტურ კვლევათა ინსტიტუტი; დოკუმენტი ვრცელდება Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 ლიცენზიით.

თარგმანი: (ka)

შ.დარჩიაშვილის თარგმანი, (150-151) ღმრთის, (ყოვლად) ძლიერი მამის, მხოლოდშობილი სიტყვისა და ყოვლადწმიდა სულის ნებითა და წყალობით. ეს წიგნი, საუკუნო ანდერძი, ამოიკვეთა ღმრთისა (მიერ) მეფეთა მეფის გიორგის, დიდი მეფის თამარის ძის კურთხევის წელს, რომლის დროსაც მოგვცა ღმერთმა ორ ღვიძლ ძმას - ზაქარიას და ივანეს საკუთარი სიმაგრე ჩვენი ანბერდი, აშენებული ჩვენი წინაპრებისაგან და სხვა მრავალი სიმაგრენი. ხოლო მე, მანდატურთუხუცეს ამირსპასალარმა შაჰანშაჰ ზაქარიამ, კეთილმსახურ იშხანაც იშხან სარგისის ძემ მივეცი ჰაღბატის წმინდა ძმობას სოფლები ჰალალაშენი და ვაშხნი აშოცქში, რადგანაც ეს სოფლები ჰაღბატისაგან შორს იყვნენ, გავცვალე და მივეცი (ჰაღბატს) შოთორკას ძის დავითის მამულები და ორი სოფლის ნაცვლად ავიღე ჰაღბის მამულები და ვაჩუქე ჰაღბატის წმინდა ნიშანს ყველა თავდაპირველი საზღვრით, მიწითა და წყლით, საძოვრებით, ტყეებით და წისქვილებით, გომურებით, მთითა და ველით, მეფის დღეგრძელობისთვისა, ჩემი ძის შაჰნაშაჰის, ჩემი ძმის ივანესი და მისი ძის ავაგის მზეგრძელობისათვის, მოსახსენებლად ჩვენი და ჩვენი მშობლების . ის სოფელი თავისუფალია ყოველი გადასახადისაგან: პატრონთაგან, მოხელეთაგან და სოფლის თავთაგან. და დავავალდებულე ესენი იმით , რომ დიდი ეკლესიის მთავარ საკურხეველზე შესწირონ ჩემს , ზაქარიას სახელზე მოუშლელად ამიერიდან , სომეხთა სათვალავით „ოწთ“ (1210), ქრისტეს მოსვლამდე. უკეთუ ვინმე წინააღმდეგია და ჩვენი მოსახსენებლის მოშლას ეცდება, ჩემიანი ან უცხო, დიდი ან მცირე, ქართველი ან სომეხი, ლორეს უფალნი, ეპისკოპოსთაგან, მღვდელთაგან ან საეროთაგან, გაყიდის ან ჰაღბს უკან წაიღებს და ჩემს წირვას მოშლის, წყეულიმც იყოს ყოვლისმპყრობელი ღმრთის პირისაგან (და) თავისი სულის სატანასთვის გადამცემი იქნება. ნებითა და წყალობითა ღვთისა, მამისა ძლიერისა და მხოლოდშობილისა სიტყვისა და ყოვლადწმინდა სულისა, ეს წიგნი//დაწერილი ამოიკვეთა ანდერძი სამარადისო წელსა კურთხევისა ღვთისა მეფეთ მეფე გიორგისა, ძისა დიდი მეფისა თამარისა რომლის დროსაც მისცა ღმერთმა ხელთ 2 ამ ნათესავთ - ზაქარიას და ივანეს საკუთარი ციხე ჩვენი ანბერდი. აშენებული წინაპართა ჩვენთა და სხვა მრავალი სიმაგრე. აწ, მე, მანდატურთუხუცესმა ამირსპასალარმა შაჰინშა ზაქარიამ, ძემ კეთილმორწმუნე იშხანთ იშხანის//მთავართ მთავრის სარგისისამ, მივეცი ამ წმინდა აღთქმას//ძმობას ჰაღპატის სოფელს, რომელი აშოცქში {არის} - ჰალალშენი და ვაშხი და რადგანაც ეს სოფლები შორს იყვნენ ჰაღბატიდან, გავცვალე და მივეცი მამული დავითსა, ძესა შოთრკასი და წავიღე 2 სოფლის სანაცვლოდ ჰაღბის მამული და ვაჩუქე წმინდა ნშანს//ჯვარს ჰაღბატისას ყოველივე საზღვრებით რომლებიც ბუნებრივად გამოსული იყო - მიწით და წყლით, საძოვრით, ფიჭვნარით და წისქვილებით, საგომურე ადგილით, და მთებით და ველით დღგრძელობისათვის მეფისა და მზეგრძელობისათვის ძისა ჩემისა შანშესი, და ძმისა ჩემისა ივანესი და ძისი მისისა ავაგისა და მოსახსენებლდა ჩვენთა და მშობელთა ჩვენთა. და არის ის სოფელი თავისუფალი ყველა ხარკისგან//გადასახადისგან - „პატრონთა“, „ხელოსანთა“, „მამასახლისთა“. და დავადე უღელი ზედა ამათსა იგი, რომ დიდ ეკლესიაში მთავარ საკურთხეველზე ჟამისწირვა დაუბრკოლებლად ჩემს - ზაქარიას, სახელზე გადაიხადონ ამის შემდგომ, რომ წელი სომეხთა არის 659, ვიდრე მოსვლემდე ქრისტესი. თუ წინააღუდგება ვინმე და ჩვენს მოსახსენებლის დაბრკოლებას შეეცდება, ჩემიანებისგან ან უცხოთაგან, დიდი ან მცირე, ქართველთაგან ან სომეხთაგან, ლორეს ბატონთაგან, ეპისკოპოსთაგან, მღვდელთაგან ამ ერისკაცთაგან, იყიდის ან ჰაღბს უკან წაიღებს//წაართმევს და ჩემს ჟამისწირვას დააბრკოლებს, დაიწყევლება ყოვლისმპყრობელი პირისაგან ღვთისა და გადამცემი სულის მისისა სატანასთვის იქნება. (ნათია ჩანტლაძის თარგმანი)

კომენტარი:

ღაფადარიანის კომენტარები: მეორე სტრიქონში ჯალალიანცი Գէորգէ// გეორგე-ს კითხულობს ასე -Գօրգեայ//გორგეაჲ. ამავე სრტიქონის ბოლოს და მესამის დასაწყისში სიტყვას- զ(Ան)բերդ//ზანბერდ ღრიმეცი და ერზნკიანცი კითხულობენ զԲերթ//ზბერთ, ხოლო ჯალალიანცი - զբերդն//ზბერდნ. (ანუ, ღაფადარიანისთვის, ღრიმეცისთვის და ერზკიანცისთვის ეს ტოპონიმია, ოღონდ განსხვავებული, ხოლო ჯალალიანცისთვის, უბრალოდ - ციხე//სიმაგრე/ ნ.ჩ) მესამე სტრიქონის ბოლოსა და მეთხის დასაწყისში ფრაზას որդի բարէպաշտ իշխանաց իշխանին Սարգսի//ძე კეთილმორწმუნე იშხანთ იშხანის სარგისის, ჯალალიანცი კითხულობს ასე - որդի բարեպաշտ իշխանաց իշխանին որդւոյ Սարգսի//ძე კეთილმორწმუნე იშხანთ იშხანის ძისა სარგისის. მეხუთე სტრიქონის ბოლოსა და მეექვსეს დასაწყისში სიტყვის Հաղբատա//ჰაღბატა შემდეგ ღრიმეცი ამატებს - զիմ հայրենի//ჩემი მამული; აქვე, სიტყვას գեղերն//სოფლები, ჯალალიანცი კითხულობს գեղորայն//სოფლისა. მეშვიდე სტრიქონში სიტყვას զվաշխն//ვაშხი, ჯალალიანცი კითხულობს զվանս//სავანე. მერვე სტრიქონში ჯალალიანცი փոխան//სანაცვლოდ -ს კითხულობს ასე փոխն//სანაცვლოდ. მერვე სტრიქონის ბოლო და მეცხრეს დასაწყისი ღრიმელი სიტყვას զՀաղբ//ჰაღბი , კითხულობს զՀաղբատ//ჰაღბატი. მეცხრე სტრიქონი - ոնց//ვინც -ს ჯალალიანცი კითხულობს նոցա//მათი მეათე სტრიქონში სიტყვას գոմադրիւ//საგომურე ადგილით, ღრიმეცი და ერზნკეანცი კითხულობენ գոմամարգերով//გომურ-საძოვარით ან გომური თივით? მეთორმეტე სტრიქონში ღრიმეცი Իւանէի//ივანეს -ს ნაცვლად კითხულობს Աւագին//ავაგის. მეცამეტე სტრიქონში ի Պատրոնաց (ხარკის სახეობა, კ. ღაფ)//საპატრონოთაგან , ჯალალიანცმა წაიკითხა და გაიგო, როგორც ի Պարոնաց//ბატონთაგან. აქვე, სიტყვა Ի գողաւագաց(ხარკის სახეობა,კ.ღაფ)//სამამასახლისოთაგან ჯალალიანცმა წაიკითხა როგორც ի գալ աւագաց//უფროსთა მოსვლისგან, ხოლო ერზნკეანცმა როგორც - ի Գիւղականաց// სოფლელებისგან// სასოფლოსაგან. მეჩვიდმეტე სტრიქონში ჯალალიანცი Լաւռէու//ლორესი -ს ნაცვლად კითხულობს Լառոյ//ლარის. მეთვრამეტე სტრიქონში ღრიმეცის არ აქვს ამოკითხული სიტყვა գնէ//იყიდის, ყიდულობს. აქვე ფრაზას զՀաղբա ետ առնու //ჰაღბს უკან წაიღებს ერზნკენაცი ასე კითხულობს զՀաղբատս յետ առնու//ამ ჰაღბატს უკან წაიღებს.

ბიბლიოგრაფია:

არქიმანდრიტი იოანე ღრიმეცი, 1863 აღწერილობა ჰაღბატის და სანაჰინის მონასტრებისა, არქიმანდრიტი იოანე ღრიმეცი, 1863 00

ერზნეკეანცი, 1886 არქეოლოგიური აღწერა ჰაღბატის საქვეყნოდ ცნობილი სურბ ნშანის სავანისა, როსტომ ბეგ ერზნკეანცი, ვაღარშაპატი, 1886 00

ჯალალიანცი, 1882 მოგზაურობა დიდ სომხეთში, ვარდაპეტ სარგის ჯალალიანცის გამოკვლევით, 184100

კოსტანიანცი, 1913 ქვათა მატიანე, სომხური წარწერების აღწერილობის კრებული, შეადგინა კ. კოსტანიანცმა, პეტერბურგი, 191300

ლალაიანი, 1901 ბორჩალოს პროვინცია, ე. ლალაიანი, 1901 00

დარჩიაშვილი, 2010 სძიებანი ქართულ-სომხური ურთიერთობების ისტორიიდან, შანშე დარჩიაშვილი, 2010150-151