ECG009. მხატვართუხუცეს ავრელი აქოლისის ბერძნული წარწერა სამთავროს სამაროვნიდან

ობიექტის ტიპი: ფილა

დეკორი:

წარწერიანი ზედაპირი: ბერძნულწარწერიანი ფილა ორადაა გატეხილი, მასზე გამოყვანილია საგულდაგულოდ და კარგი ხელით 15 სტრიქონი მთავრული ასოებით. დაზიანებულია მე-11 და მე-12 სტრიქონები, მარჯვენა კიდე უმნიშვნელოდ. w 33 x h 59 cm

ასოთა მოხაზულობა:

წარწერის ასოთა მოხაზულობაში ყურადღებას იპყრობს σ და ε, რომლებიც ორნაირი გვხვდება: ხან აბსოლუტურად მრგვალი, ხან კუთხოვანი. ასევე მრგვალია: μ, θ, ω. თავისებურია ψ. არა გვხვდება მახვილისა და ასპირაციის ნიშნები. არც ქარაგმის ნიშანი გვაქვს. შემოკლება მარტო ერთია Αυρ. (= Αὐρήλις), გვერდზე წერტილით აღნიშნული (ΑΥΡ.). ლიგატურა გვხვდება მხოლოდ ერთი (IV და XI სტრიქონებში). საკმაოდ ხშირია იტაციზმი: κιμε (=κεῖμαι), επει... (= ἐπί), επειβληψεν (= ἐπιβλέψειν), μιρριοστα (= μυριοστά), ητε (εἴ[τε), δωσι (δώσει), αναστασι (ἀναστάσει). αι–დიფთონგი ε–თი ჩანს გადმოცემული: (κιμε); არეულია ο და ω–ს ხმარება: οστε (= ὥστε). ყურედღებას იპყრობს μιρριοστα–ში ორი ρ (თუ სწორია აღდგენა μυριοστά).

3

დათარიღება: IV/IV-V AD (lettering)

სადაურობა: სამთავრო აღმოჩნდა 1871 წლის ზაფხულში, გზის მშენებლობისას. ნიკოლაი ზეიდლიცის ცნობით, სამაროვანის გათხრა და შესწავლა რუსეთის მეფის ხელისუფლებამ დაავალა ფრიდრიხ ბაიერნს.

თავდაპირველი მდებარეობა: მცხეთა, სამთავროს სამაროვანი

ბოლო აღწერილი მდებარეობა: საქართველოს ეროვნული მუზეუმი

ტექსტის კატეგორია Unknown

რედაქტორი/გამომცემელი: თინათინ ყაუხჩიშვილი

ციფრული გამოცემა: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ლინგვისტურ კვლევათა ინსტიტუტი; დოკუმენტი ვრცელდება Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 3.0 ლიცენზიით.

თარგმანი: (ka)

ავრელი აქოლისი, მხატვართუხუცესი და ხუროთმოძღვარი აქ განვისვენებ ჩემს მეუღლე, ბევრაზურიასთან ერთად, ვთხოვ მეგობრებსა და გამვლელებს, თვალი ეჭიროთ ერთმანეთის საქმიანობაზე, რომ მეათიათასე (წლამდე) ვინმემ არ დააზიანოს (ჩვენი საფლავი), ან ვინმემ არ მოინდომოს დასაფლავება ჩვენთან ერთად, ან ჩვენი გვარისამ, ან უცხომ (და თუ ასეთი რამ მოხდა,) მან აგოს პასუხი თავის აღდგომისას.

თარგმანი: (English)

I, Aurelis Acholis, chef artist and architect am buried here together with my wife, Bevrazuria, I ask to my friends and passer-by to keep eye on each other’s behaviour, for even in thousand years nobody could damage (our grave), or nobody could be buried in the same place, neither our relative of a stranger (and if such a thing will happen) let this man be responsible for it during his resurrection.

კომენტარი:

წარწერა წარმოადგენს ეპიტაფიას. მნიშვნელოვანია წარწერაში მოხსენიებული პირის, ავრელი აქოლისის მსაზღვრელები: მხატვართუხუცესი (იშვიათად ხმარებული) და ხუროთმოძღვარი, რაც იბერიის სამშენებლო საქმის შესწავლის ფართო პერსპექტივას სახავს. სახელი ავრელი აქოლისი (Αὐρήλιος | Αὐρήλις, Ἀχόλιος | Ἀχόλις) ბერძნულ–რომაული სამყაროს კუთვნილებაა, მისი პირველი ნაწილი მაინც საკმაოდ გავრცელებულია როგორც დედა საბერძნეთსა და რომში, აგრეთვე პერიფერიებში, მაგრამ ეს გარემოება სრულიად არ გულისხმობს იმას, რომ ავრელი–აქოლისი, ხუროთმოძღვარი და მხატვართუხუცესი, უეჭველად ბერძენი თუ რომაელი კაცია. ბერძნულ–რომაული პირთა სახელები ხომ საყოველთაოდ გავრცელებული იყო საქართველოში, განსაკუთრებით ქრისტიანობის მიღების შემდეგ. კაცს ჰქვია ბერძნულ–რომაული სახელი, მის მეუღლეს ადგილობრივი არა ბერძნული სახელი, ორივენი ცხოვრობენ საქართველოში, დაკრძალულნი არიან სამთავროში და ეჭვს გარეშეა, რომ კაცი აქაური ხუროთმოძღვარი და მხატვართუხუცესი იყო, აქაურ საქმეს აკეთებდა. ავრელი აქოლისი წარმოშობით რომ არ ყოფილიყო ქართველი, თავისი მოღვაწეობით მაინც ქართველი იყო. მამაკაცის სახელი ბერძნულ-რომაულია, მისი მეუღლის - ირანული. ტექსტის ანალიზის საფუძველზე ირკვევა, რომ განსვენებულნი ადგილობრივი წარმოშობის არიან. ამ გარემოებაზე ყურადღებას ამახვილებს 12–14 სტრიქონების εἴτε γένος εἴτε ἄλλος ξένος... γένος ნიშნავს: გვარი, ტომი, თესლი... ἄλλος ξένος – სხვა უცხოელი. აშკარაა, რომ შეპირისპირება გვაქვს: ავრელი აქოლისსა და ბევრაზურიას არ სურთ, რომ მათთან ერთად სხვა ვინმე დაიკრძალოს, არც "სხვა უცხოელი" და არც "თავისიანი" – ე.ი. "თავისი გვარისა თუ ტომისა". რაკი "უცხოელს" უპირისპირდება გამოთქმა γένος, ამიტომ საფიქრებელია, რომ მას უფრო "ტომის" გაგება აქვს, ვიდრე "გვარისა". ავრელი აქოლისი ამბობს: არც ჩვენი ტომისა და არც უცხოელი არ დაასაფლავონ ჩვენთან ერთადო. ძნელი წარმოსადგენია, რომ ბერძენი კაცი, საქართველოში დამარხული, ასე უპირისპირებდეს ერთმანეთს თავის – ბერძნულ – ტომს უცხო ტომებს. წარწერის ამ ნაწილზე დაკვირვებით გამოდის, რომ ამ სიტყვების მთქმელი არის ადგილობრივი მკვიდრი და არ უნდა თავის გვერდით დაასაფლავონ არც თავისიანი (ე.ი. ქართველი) და არც უცხოელი. ამ მოსაზრების საწინააღმდეგოდ შეიძლებოდა თქმულიყო, რომ წარწერის ბოლო ნაწილი ტრაფარეტულია ეპიტაფიისათვისო, მაგრამ არც ასე ჩანს, თუ შევადარებთ მას ამ დროის სხვა ეპიტაფიებს.

დათარიღების საფუძველია პალეოგრაფიული მონაცემები (ორგვარი σ, c, და C, μ მრგვალი შუა ხაზით, სამკბილა მრგვალი ω, ψ-ს სრულიად თავისებური მოხაზულობა; ლიგატურა ; α და λ მარცხნივ ზემოთკენ წაგრძელებული შტრიხით) და ენობრივი დამახასიათებლები (შემოკლება ΑΥΠ. იტაციზმის სხვადასხვაგვარი ვარიანტი: ει=ι, η=ει და ι=ει) წარწერა გვიან რომაული, ადრე ბიზანტიური ხანით უნდა დათარიღდეს. უფრო კონკრეტულად - უკანასკნელი ფრაზის მიხედვით ("მან აგოს პასუხი თავისი აღდგომისას", ე.ი. განკითხვის დღეს) იგი ქრისტიანული ძეგლია.

ბიბლიოგრაფია:

საუერი, 1931 თინათინ ყაუხჩიშვილი, საქართველოს ბერძნული წარწერების კორპუსი, 256-257

ყაუხჩიშვილი, 1951 თინათინ ყაუხჩიშვილი, ბერძნული წარწერები საქართველოში, 253-257

ზედილიცი, 1872 Н. Зейдлиц, Изследование древных гробниц близ сел. Мцхета 10

ფოტო

   Fig. 1. სამთავროს სამაროვნის ფილა, 1938